Neerlandistiekdagen 2025: homofone werkwoorden voor gereduceerd voornaamwoord 'je'
Aanstaande donderdag en vrijdag, 3 en 4 april 2025, vinden de Neerlandistiekdagen plaats aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Daar presenteren mijn student-assistent Mette Rebel en ik de resultaten van een door Digital Humanities gefinancierd onderzoek naar spelfouten bij homofone werkwoorden voor het gereduceerd bezittelijk en persoonlijk voornaamwoord je; kort gezegd het verschil tussen 'Word je piloot?' en 'Wordt je broer piloot?' Hieronder vind je het abstract.
Hoewel de regels betrekkelijk simpel zijn, blijft werkwoordspelling voor velen een worsteling (Sandra, Frisson & Daems, 1999). Leerlingen en studenten presteren ondermaats en ook docenten in zowel het basis- als voortgezet onderwijs hebben de spellingregels niet genoeg in de vingers, hoewel deze groepen het erover eens zijn dat correcte grammatica en spelling van belang zijn (Coppen, 2009, p. 236). Volgens Borsten en Jongenelen (2012) neemt het aantal spelfouten bij werkwoorden weliswaar af naargelang het schoolniveau stijgt, maar blijft de spelling van homofone werkwoorden voor het gereduceerde voornaamwoord je, ook bij de beste spellers uit 6 vwo, een probleemcategorie. Het voornaamwoord je kan in deze zinnen immers de zwakke vorm van zowel het persoonlijk voornaamwoord jij zijn (‘Wellicht word je/jij piloot’), als van het bezittelijke voornaamwoord jouw (‘Wellicht wordt je/jouw broer piloot’; zie ook Odijk, 2003, pp. 16-18), met een verschil in spelling tot gevolg.
In deze bijdrage onderzoeken we dit nog weinig empirisch benaderde probleem aan de hand van twee vragen. De eerste vraag is in hoeverre er een associatie bestaat tussen spelfouten in homofone werkwoorden en de twee functies van het gereduceerd voornaamwoord je. De tweede vraag luidt in hoeverre er een correlatie bestaat tussen leerjaar en aantal gemaakte spelfouten bij dit verschijnsel. Daartoe vergeleken we in een grootschalige data-analyse (zie ook Reuneker & Dunning, 2023; Reuneker, 2024) de werkwoordspelling van leerlingen. Homofone werkwoorden die voorafgaan aan je blijken inderdaad een probleemcategorie. Op basis van de beschikbare literatuur en een kwantitatieve analyse trekken we een conclusie en formuleren we concrete aanbevelingen voor taaladviesdienst en -onderwijs.
Zie het gehele abstract inclusief referenties op https://www.reuneker.nl/files/papers/rebel_reuneker_neerlandistiekdagen_2025.pdf.
Wellicht tot donderdag en vrijdag bij de Neerlandistiekdagen!
Grote Taaldag 2025: Spelfouten bij de gebiedende wijs
Aanstaande vrijdag, 31 januari, vindt De Grote Taaldag 2025 plaats aan de Universiteit Utrecht. Daar presenteren mijn student-assistent Franka Hogewoning en ik resultaten van een door Digital Humanities gefinancierd onderzoek naar Spelfouten bij de gebiedende wijs in het voortgezet onderwijs. Hieronder vind je het abstract.
Een merkwaardig soort pv [persoonsvorm]’ noemt Van den Toorn (1984, p.12) de gebiedende wijs, die geschreven wordt als de stam van het werkwoord (cf. Broekhuis, Corver & Vos, 2015, p. 87), zoals in (1).
(1) Bied hun een drankje aan.
Een werkwoord als bieden kent in de tegenwoordige tijd verschillende spellingen bij eenzelfde uitspraak (ik bied, jij/hij biedt) en eerder onderzoek laat zien dat dergelijke homofone werkwoorden zelfs bij geoefende spellers fouten veroorzaken (Sandra et al., 2001).
Aangezien bij de gebiedende wijs geen onderwerp zichtbaar is, verwachten wij in deze categorie meer spelfouten bij homofone werkwoorden (stam+t i.p.v. stam) dan bij andere homofone persoonsvormen, een effect dat mogelijk beïnvloed wordt door concurrentie van zinsinitiële persoonsvormen voorafgaand aan je, zoals in (2), en, wellicht in afnemende mate, de archaïsche meervoudsimperatief, zoals in (3).
(2) Bied je/biedt je broer hun een drankje aan?
(3) Komt allen tezamen.
In deze lezing vergelijken we op basis van een grootschalige data-analyse (zie Reuneker & Dunning, 2023) spelfouten bij de gebiedende wijs met die bij overige homofone persoonsvormen. We laten zien dat middelbareschoolleerlingen op elk niveau meer moeite hebben met de gebiedende wijs dan met andere persoonsvormen, hoewel havo- en vwo-leerlingen de vorm steeds beter onder de knie krijgen.
Zie het abstract inclusief referenties op https://www.reuneker.nl/files/papers/hogewoning_reuneker_grote_taaldag_2025.pdf.
Wellicht tot vrijdag bij De Grote Taaldag!
Geshopt tot je dropt. Het spellen van werkwoorden uit het Engels
In het november-decembernummer van Onze Taal schreef ik een stuk over de spelling van leenwerkwoorden uit het Engels, zoals shoppen, stressen en instaën. Wil je weten hoe je zulke woorden correct spelt en voor welke valkuilen je moet oppassen? Bestel het nummer dan op https://onzetaal.nl/tijdschrift/06-2024!
Dank aan de redactie van Onze Taal voor de samenwerking en aan Flos Vingerhoets (of het is nou Vingerhoedts?) voor de prachtige illustratie bij het stuk.
Letter en Geest-lezing: Die vermaledijde dt: werkwoordspelling geüpdatet
De tweede lezing in de nieuwe najaarsreeks van Letter en Geest: Neerlandistiek in Leiden wordt gegeven door dr. Alex Reuneker. De titel van zijn lezing luidt: 'Die vermaledijde dt: werkwoordspelling geüpdatet’.
Letter en Geest: Neerlandistiek in Leiden
We instaën en gamen er flink op los. Je updatet een tekst nadat je een passage deletete en na al dat werk wordt er in het weekend gepartyd. Engelse woorden hebben ons dagelijks taalgebruik flink verandert. Of is het toch veranderd? Waarom blijven, ook bij Nederlandse werkwoorden, die beruchte d's en t's toch zo'n bron van ellende? Er doen veel mythes de ronde: een normale spelfout wordt vaak hoogstens als slordigheid aangemerkt, maar een dt-fout zou al snel een gebrek aan inzicht of zelfs intelligentie verraden.
In deze Letter en Geest-lezing laat neerlandicus en taalkundige Alex Reuneker samen met zijn student-assistent Mette Rebel verschillende mogelijke oorzaken van dt-fouten de revue passeren. Is er bijvoorbeeld een relatie met opleidingsniveau? Lokt 'Wordt je broer piloot?' meer of juist minder fouten uit dan 'Word je piloot?' Maken middelbareschoolleerlingen nu echt zo veel fouten bij de gebiedende wijs ('Word lid!')? En hoe zit het nu eigenlijk met al die werkwoorden die we uit het Engels lenen? Voor wie zelf ook weleens twijfelt, frissen we de regels op een speelse manier nog even op.
Alex Reuneker is als universitair docent verbonden aan het Leiden University Centre for Linguistics en hij geeft daar colleges over argumentatie, taalkunde en statistiek. Met behulp van digitale methoden onderzoekt hij argumentatie met voorwaardelijke constructies ('als-dan-zinnen'). Hij publiceert over het Nederlands in pop- en hiphopteksten en daarnaast onderzoekt hij met behulp van de website Gespeld.nl welke factoren een rol spelen in het maken van fouten in de werkwoordspelling. Mette Rebel is masterstudent Nederlandse Taal en Cultuur aan de Universiteit Leiden en onderzocht als student-assistent werkwoordspelling bij middelbareschoolleerlingen.
Meer informatie/inschrijven op https://www.universiteitleiden.nl/agenda/2024/10/die-vermaledijde-dt-werkwoordspelling-geupdatet.
Onderwijsfonds van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 2024
Onlangs is mijn aanvraag voor het Onderwijsfonds van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 2024 gehonoreerd! Met het toegekende bedrag zullen door studenten korte animaties worden gemaakt waarin specifieke categorieën in de werkwoordspelling in heldere en toegankelijke taal worden uitgelegd, zoals beschreven in het onderstaande stuk uit de aanvraag.
De oefeningen [op Gespeld] worden dagelijks door honderden leerlingen en studenten gemaakt, maar de eerdergenoemde feedback wordt slechts in beperkte mate gelezen. Deze aanvraag richt zich daarom op het vergroten van het leereffect bij de genoemde doelgroep door de ontwikkeling van vijftien korte kennisclips (één per oefencategorie, zoals ‘gebiedende wijs’ of ‘leenwerkwoord verleden tijd’) die de feedback op een aantrekkelijke en laagdrempelige manier aanbieden.
Veel dank aan de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde voor deze mooie subsidie. Ben je student in de richting animatie, vormgeving of een aanverwante richting en heb je interesse, neem dan zeker even contact op!
Lezing VIOT 2024
Eind januari 2024 presenteren we op VIOT 2024 (Vereniging Interuniversitair Overleg Taalbeheersing) aan de Universiteit Twente, wederom over de spelling van (voornamelijk Engelse) leenwerkwoorden, zoals updaten en netflixen. In de lezing presenteren we kwantitatieve analyses waaruit blijkt dat leenwerkwoorden significant vaker incorrect worden vervoegd dan niet-leenwerkwoorden. Daarnaast tonen de resultaten aan dat een beperkt aantal typen werkwoorden gebaseerd op de uitgang van de stam, het grootste deel van de fouten veroorzaakt.
Voor meer informatie, zie het abstract en VIOT 2024.
Lezing Het Schoolvak Nederlands 2023
Tijdens de conferentie Het Schoolvak Nederlands (HSN) 2023 zal Alex Reuneker van de Universiteit Leiden en Gespeld samen met studente Nederlandse Taal & Cultuur aan de Universiteit Leiden Mette Dunning onderzoek naar de spelling van leenwerkwoorden presenteren.
Voor meer informatie, zie Het Schoolvak Nederlands (HSN) 2023 en het abstract.
Toetsen maken op Gespeld
Op veler verzoek wordt er gewerkt aan de mogelijkheid om toetsen te maken op Gespeld. Met een docentenprofiel kun je dan een toets aanmaken met een aantal oefenzinnen naar keuze en de toets downloaden als Word-bestand, zodat je gemakkelijk eventuele aanpassingen kunt doen. Natuurlijk zit er ook een antwoordmodel bij om het nakijkwerk te vergemakkelijken.
Foto door Ben Mullins op Unsplash
Heb je, als docent, suggesties voor deze uitbreiding? Neem dan even contact op via de contactpagina van Gespeld.